Εδώ είναι τι θα συμβεί εάν το ευρώ αποτύχει

Το 2015, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) βρισκόταν σε κατάσταση ροής. Υπήρξαν σημαντικά τραπεζικά προβλήματα στην Deutsche Bank AG (NYSE: DB), στην Credit Suisse Group AG (NYSE: CS) και σχεδόν σε όλα τα ιταλικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Η Ελλάδα υποφέρει οικονομικά και αρκετές άλλες χώρες φάνηκαν να προορίζονται για το ίδιο. Το 2016, το Ηνωμένο Βασίλειο ψήφισε να εγκαταλείψει την ΕΕ με την ψήφο Brexit και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) εισήγαγε αρνητικά επιτόκια σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να προωθήσει την ανάπτυξη. Αλλά το 2017, η παλίρροια γυρίζει.

Τρέχουσα κατάσταση του ευρώ

Η ευρωζώνη απολάμβανε το καλύτερο της έτος το 2017 σε μια δεκαετία, δείχνοντας ότι τελικά εξήλθε από την κρίση χρέους που απειλούσε το ευρώ. Σύμφωνα με την Eurostat, η στατιστική υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ευρωζώνη διευρύνθηκε κατά 2, 5% το 2017, που ξεπέρασε την ανάπτυξη των Ηνωμένων Πολιτειών στο 2, 3%. Η Ελλάδα θα βγει από το καθεστώς διάσωσης από τα μέσα του 2018 και οι άλλες χώρες που υπέφεραν μετά τη μεγάλη ύφεση του 2008 ήταν ισχυρότερες και είδαν λιγότερη ανεργία. Το ευρώ εκτιμάται έναντι του δολαρίου, αν και αυτό καθιστά τις εξαγωγές από τη ζώνη λιγότερο ανταγωνιστικές παγκοσμίως [1]. Ενώ η ευρωζώνη τελικά ανέβηκε οικονομικά, τι θα συνέβαινε εάν επρόκειτο να σημειωθεί άλλη ύφεση και να καταρρεύσει το ευρώ;

Τέλος του χώρου Σένγκεν

Ένα καταρριμμένο ευρώ ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο τον λεγόμενο "Χώρο Σένγκεν", ο οποίος κατονομάζεται μετά τη Συμφωνία του Σένγκεν του 1995. Σύμφωνα με τη συμφωνία αυτή, 26 ξεχωριστές ευρωπαϊκές χώρες συμφώνησαν να επιτρέψουν την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων στα σύνορα της ευρωζώνης. Όχι κάθε μέλος της ΕΕ είναι επίσης μέλος του Σένγκεν και όχι κάθε συμμετέχων στο Σένγκεν είναι μέρος της ΕΕ, αλλά η κατάρρευση του ευρώ θα επηρεάσει τις χώρες εντός και εκτός της περιοχής.

Από οικονομική άποψη, είναι δυνατό να υπάρχουν ανταγωνιστικά νομίσματα στην ίδια οικονομική ζώνη. Δεν υπάρχει τίποτα που να εμποδίζει τους Γερμανούς ή Ιταλούς να εμπορεύονται τόσο γερμανικά σήματα της Γερμανίας όσο και ιταλική λίρα, για παράδειγμα. Το σενάριο αυτό φαίνεται απίθανο, επειδή ο τερματισμός του ευρώ θα αυξήσει την πίεση για να διαλύσει ολόκληρο το πείραμα της ΕΕ.

Σε περίπτωση πτώσης του Σένγκεν, οι χώρες εντός της ευρωζώνης θα χρειαστεί να εφαρμόσουν συνοριακούς ελέγχους, σημεία ελέγχου και άλλους εσωτερικούς κανονισμούς που είχαν προηγουμένως καταργηθεί στη Συμφωνία του Σένγκεν. Το κόστος αυτού θα μεταφερθεί σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, ιδίως εκείνες που βασίζονται σε ηπειρωτικές μεταφορές ή τουρισμό.

Στο βαθμό που οι ποσοστώσεις ή τα τιμολόγια των εισαγωγών εφαρμόζονται από διάφορα κράτη μέλη και στο βαθμό που αυτά τα μέτρα αλληλοσυμπληρώνονται, θα υπάρξει αντίστοιχη μείωση του διεθνούς εμπορίου και της οικονομικής ανάπτυξης. Η κατάρρευση του ευρώ θα επηρεάσει περισσότερες χώρες από εκείνες στην Ευρώπη, αν και με αβέβαιους τρόπους. Άλλες περιφέρειες, ιδιαίτερα σημαντικοί εμπορικοί εταίροι στη Βόρεια Αμερική και την Ασία, θα αντιμετωπίσουν οικονομικές και ενδεχομένως πολιτικές συνέπειες.

Επιπτώσεις εκτός της ΕΕ

Πολλά από τα υποτιθέμενα οικονομικά οφέλη εντός της ΕΕ δεν μεταφέρονται σε εξωτερικούς εμπορικούς εταίρους. Οι ελευθερίες εργασίας και κεφαλαίου δεν επεκτείνονται στις Ηνωμένες Πολιτείες ή στην Κίνα, για παράδειγμα, εκτός εάν οι αλλοδαποί καταναλωτές και οι παραγωγοί αποκτήσουν πρόσβαση σε μια χώρα μέλος. Αυτό καθιστά δύσκολη την πρόβλεψη πιθανών επιπτώσεων, δεδομένου ότι είναι πιθανό ότι ακόμα ισχυρότερες πολιτικές υπέρ της ανάπτυξης θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν το γραφειοκρατικό υπερκρατικό κράτος που εδρεύει στις Βρυξέλλες. Από την άλλη πλευρά, ο αυξημένος οικονομικός απομονωτισμός από τα εθνικιστικά κινήματα απειλεί τις διεθνείς επιχειρήσεις και τις χρηματοπιστωτικές αγορές.

Βραχυπρόθεσμα, οι αγορές ενδέχεται να αντιδράσουν αρνητικά στην προστιθέμενη αβεβαιότητα. Η ΕΕ είναι ένα γνωστό αγαθό, έστω και ατελές, και μια αγορά όπως η προβλεψιμότητα. Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, οι αγορές θα μπορούσαν να επωφεληθούν από μια Ευρώπη που αυξήθηκε μία φορά και πάλι. Μεταξύ του 2010 και του 2015, η Ευρώπη παρουσίασε σημαντική καθυστέρηση έναντι των περιφερειών της Αμερικής, της Αφρικής, της Ασίας και του Ειρηνικού με την αύξηση του πραγματικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ). Εάν ένας κόσμος μετά την ευρωζώνη επιστρέψει την ηπειρωτική Ευρώπη σε ανταγωνιστική οικονομική ανάπτυξη, είναι πολύ πιθανό να ωφεληθεί η παγκόσμια οικονομία.

Επιστρέφοντας στα εθνικά νομίσματα

Η επίσημη προθεσμία για έξοδο από το ευρώ και εγκαθίδρυση ενός παλαιού νομίσματος ονομάζεται "μετατροπή". Μια τέτοια μετατροπή θα ήταν σχεδόν σίγουρα λιγότερο περίπλοκη από το συντονισμό της υιοθέτησης του ευρώ το 2002, αλλά οι επενδυτές θα πρέπει να εξακολουθούν να είναι επιφυλακτικοί για την αβεβαιότητα.

Η μετατροπή θα συνεπαγόταν δύο μεγάλες αλλαγές. Η πρώτη είναι η επίσημη υιοθέτηση ενός νέου νομίσματος εντός των ορίων ενός έθνους. Αυτό σημαίνει προσαρμογή των σημερινών μισθών, των τιμών και άλλων αξιών στα νέα χρήματα σε περίπου αναλογική βάση. Δεύτερον, η διεθνής αξία του νομίσματος θα πρέπει να τιμολογείται σε αγορές συναλλάγματος (forex). Αυτό βασίζεται σε πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων η παραγωγική ικανότητα κάθε εθνικής κυβέρνησης και ο σχετικός κίνδυνος υποτιμημένου νομίσματος.

Είναι πιθανό ότι πολλές χρεωμένες χώρες με πολλούς ξένους πιστωτές, όπως η Ελλάδα, θα προσπαθήσουν να επαναπροσδιορίσουν το όνομά τους για να μειώσουν το πραγματικό τους βάρος αποπληρωμής. Ένας τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι να επαναδιατυπώσει και αμέσως να ξεκινήσει ισχυρός πληθωρισμός για να μειώσει την αγοραστική δύναμη του επιστραφέντος χρέους. Οι οικονομολόγοι μερικές φορές αναφέρονται σε αυτό ως "άμεση εσωτερική υποτίμηση". Το μειονέκτημα μιας τέτοιας πολιτικής είναι ότι δημιουργεί όλεθρο στην οικονομία της υποτιμημένης χώρας, καθώς οι τραπεζικοί λογαριασμοί, οι συντάξεις, οι μισθοί και οι αξίες των περιουσιακών στοιχείων υποφέρουν.

Οι στενές ιστορικές παραλληλίες εντοπίζονται μετά την κατάρρευση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, η οποία βρισκόταν μεταξύ 1867 και 1918. Μετά την αποσύνθεση της αυτοκρατορίας, πολλά κράτη μέλη ελπίζουν να διατηρήσουν την αυστριο-ουγγρική κορώνα ως νόμισμα. Δυστυχώς, πολλές ανεύθυνες κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν εξαιρετικά επεκτατικές νομισματικές πολιτικές για να εξοφλήσουν τα υψηλά χρέη του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, προκαλώντας υπερπληθωρισμό στην Αυστρία από τις αρχές της δεκαετίας του 1920. Η Σλοβενία, η Ουγγαρία και άλλοι βίωσαν το ίδιο μέρος. Μέχρι το 1930, κάθε πρώην έθνος μέλος έπρεπε να χρησιμοποιήσει ένα νέο νόμισμα, συχνά υποστηριζόμενο από χρυσό ή ασήμι.

Ο αντίκτυπος στην τραπεζική, το εμπόριο και το διεθνές εμπόριο

Εάν η μόνη αλλαγή ήταν η αντικατάσταση του ευρώ από ανταγωνιστικά εθνικά νομίσματα, η κατάργηση του ευρώ θα δημιουργούσε μόνο πραγματικές μακροπρόθεσμες αλλαγές στη νομισματική πολιτική. Η ευρωζώνη είχε αρχικά πωληθεί, εν μέρει, από την ιδέα της δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού ομολόγου στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ. Η εξάλειψη του ευρώ θα αποκεντρώσει την νομισματική αρχή πίσω στα κράτη μέλη. για παράδειγμα, μια γερμανική κεντρική τράπεζα θα ελέγχει τα επιτόκια και την προσφορά χρήματος στη Γερμανία ενώ μια πορτογαλική κεντρική τράπεζα θα τα ελέγχει στην Πορτογαλία.

Οι τράπεζες θα μπορούσαν να ανακεφαλαιοποιήσουν τα εθνικά τους νομίσματα, αν και θα έπρεπε πιθανότατα να διατηρήσουν πιο ενεργό ισοζύγιο συναλλαγματικών ισοτιμιών για το περιφερειακό εμπόριο και τη συμφιλίωση. Οι διάφορες συναλλαγματικές ισοτιμίες θα αλλάξουν τις σχετικές αξίες ορισμένων περιουσιακών στοιχείων που κατέχονται διεθνώς και οι εργαζόμενοι στις λιγότερο ευημερούσες ευρωπαϊκές αγορές εργασίας θα σημειώσουν σχετική αύξηση του εισοδήματος σε σύγκριση με τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις με χαλαρή νομισματική πολιτική. Για παράδειγμα, είναι πιθανό οι εργαζόμενοι σε εξαιρετικά παραγωγική Γερμανία να έχουν ευκολότερο χρόνο να παρέχουν αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται σε λιγότερο παραγωγική Σλοβενία.

Ωστόσο, είναι απίθανο οι άλλες οικονομικές πολιτικές να παραμείνουν αμετάβλητες εάν αποτύχει το ευρώ. Ακόμη και αν η ΕΕ επιβίωσε τεχνικά, θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και άλλοι περιορισμοί για τη μετανάστευση ή το εμπόριο. Τα κόμματα υπέρ του ευρώ πιθανόν να υποστούν πολιτικές συνέπειες, επιτρέποντας στα εθνικιστικά κόμματα να αποκτήσουν επιρροή και να εφαρμόσουν νέες δημοσιονομικές πολιτικές. Αν και το Σένγκεν απέτυχε, οι οικονομικές συνέπειες θα μπορούσαν να είναι εξαιρετικά διαταραγμένες, έστω και βραχυπρόθεσμα.