Τι είναι η πολιτική μηδενικού επιτοκίου (ZIRP);

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ιαπωνία και αρκετά έθνη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν μετατραπεί σε αντισυμβατικά μέσα για την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας τα χρόνια μετά τη Μεγάλη ύφεση. Οι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι η επιθετική νομισματική πολιτική αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας ανάκαμψης μετά από μια οικονομική κρίση. Μετά από δύο δεκαετίες βραδείας ανάπτυξης, η Τράπεζα της Ιαπωνίας αποφάσισε να εφαρμόσει πολιτική μηδενικού επιτοκίου (ZIRP) για την καταπολέμηση του αποπληθωρισμού και την προώθηση της οικονομικής ανάκαμψης. Μια παρόμοια πολιτική εφαρμόστηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Το ZIRP είναι μια μέθοδος τόνωσης της ανάπτυξης, διατηρώντας τα επιτόκια κοντά στο μηδέν. Σύμφωνα με αυτή την πολιτική, η κυβερνητική κεντρική τράπεζα δεν μπορεί πλέον να μειώσει τα επιτόκια, καθιστώντας την συμβατική νομισματική πολιτική αναποτελεσματική. Ως αποτέλεσμα, η μη συμβατική νομισματική πολιτική, όπως η ποσοτική χαλάρωση, χρησιμοποιείται για την αύξηση της νομισματικής βάσης. Ωστόσο, όπως φαίνεται στην Ευρωζώνη, η υπερβολική επέκταση της πολιτικής μηδενικού επιτοκίου μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αρνητικά επιτόκια. Έτσι, πολλοί οικονομολόγοι αμφισβήτησαν την αξία των πολιτικών μηδενικού επιτοκίου, δείχνοντας τις παγίδες ρευστότητας μεταξύ πολλών άλλων παγίδων.

Ιαπωνία

Το ZIRP χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1990 μετά την κατάρρευση της ιαπωνικής φούσκας των τιμών ενεργητικού. Η Ιαπωνία εφάρμοσε το ZIRP ως μέρος της νομισματικής της πολιτικής κατά τα επόμενα 10 χρόνια - συνήθως αναφέρεται ως η χαμένη δεκαετία - ως απόκριση στις μειώσεις των τιμών των περιουσιακών στοιχείων. Η κατανάλωση και οι επενδύσεις παρέμειναν αισιόδοξες μέχρι το 1991, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ ήταν υψηλότερος από 3% και τα επιτόκια παρέμειναν σταθερά στο 6%. Ωστόσο, καθώς οι τιμές των μετοχών σημείωσαν πτώση το 1992, η αύξηση του ΑΕΠ στάθηκε και ο αποπληθωρισμός ακολούθησε. Ο δείκτης τιμών καταναλωτή, ο οποίος χρησιμοποιείται συχνά ως μέτρο πληρεξουσιότητας για τα ποσοστά πληθωρισμού, μειώθηκε από 2% το 1992 σε 0% το 1995 και τα επιτόκια μειώθηκαν δραστικά, πλησιάζοντας το 0% το ίδιο έτος.

Ως αποτέλεσμα της ανικανότητας του ZIRP να αντιμετωπίσει τη στασιμότητα και τον αποπληθωρισμό, η ιαπωνική οικονομία έπεσε σε παγίδα ρευστότητας. Παρά τη σχετική αναποτελεσματικότητα των μηδενικών επιτοκίων, η Ιαπωνία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί αυτή την πολιτική.

Ηνωμένες Πολιτείες

Η οικονομική κρίση του 2008 προκάλεσε σοβαρές οικονομικές συγκρούσεις στις ΗΠΑ, με αποτέλεσμα η Federal Reserve να κάνει επιθετικές ενέργειες για τη σταθεροποίηση της οικονομίας. Σε μια προσπάθεια αποτροπής μιας οικονομικής κατάρρευσης, το Ομοσπονδιακό Αποθεματικό εφάρμοσε σειρά αντισυμβατικών πολιτικών, συμπεριλαμβανομένων των μηδενικών επιτοκίων για τη μείωση των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιτοκίων. Η επακόλουθη αύξηση των επενδύσεων αναμένεται να έχει θετικές επιπτώσεις στην ανεργία και την κατανάλωση.

Το 2009, οι ΗΠΑ έφθασαν στο χαμηλότερο οικονομικό σημείο μετά την οικονομική κρίση με πληθωρισμό -2, 1%, ανεργία 10, 2% και αύξηση του ΑΕΠ σε -2, 8%. Τα επιτόκια μειώθηκαν σχεδόν στο μηδέν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Μέχρι τον Ιανουάριο του 2014, μετά από περίπου πέντε χρόνια ZIRP και ποσοτική χαλάρωση, ο πληθωρισμός, η ανεργία και η αύξηση του ΑΕΠ έφτασαν το 1, 8%, 6, 6% και 3, 2% αντίστοιχα. Αν και η αμερικανική οικονομία συνεχίζει να βελτιώνεται, η εμπειρία της Ιαπωνίας δείχνει ότι η μακροχρόνια χρήση του ZIRP μπορεί να αποβεί επιζήμια.

Κίνδυνοι

Παρά την πρόοδο των ΗΠΑ, οι οικονομολόγοι επικαλούνται την Ιαπωνία και τα έθνη της ΕΕ ως παραδείγματα των αποτυχιών του ZIRP. Χαμηλά επιτόκια έχουν αποδοθεί στην ανάπτυξη παγίδων ρευστότητας, πράγμα που συμβαίνει όταν η αποταμίευση των επιτοκίων γίνεται υψηλό και καθιστά την νομισματική πολιτική αναποτελεσματική. Η εφαρμογή μηδενικών επιτοκίων πραγματοποιήθηκε κατά κύριο λόγο μετά από οικονομική ύφεση, όταν υπερισχύουν ο αποπληθωρισμός, η ανεργία και η αργή ανάπτυξη. Η μειωμένη εμπιστοσύνη των επενδυτών ή η αυξανόμενη ανησυχία για τον αποπληθωρισμό μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε παγίδες ρευστότητας. Επιπλέον, παρά τα μηδενικά επιτόκια και τη νομισματική επέκταση, ο δανεισμός μπορεί να παραμείνει στάσιμος όταν οι εταιρείες πληρώνουν το χρέος από τα κέρδη αντί να επιλέξουν να επανεπενδύσουν στην εταιρεία.

Το ZIRP μπορεί επίσης να οδηγήσει σε χρηματοπιστωτική αναταραχή στις αγορές κατά τις περιόδους οικονομικής σταθερότητας. Όταν τα επιτόκια είναι χαμηλά, οι επενδυτές αναζητούν μέσα υψηλότερης απόδοσης τα οποία γενικά σχετίζονται με πιο επικίνδυνα περιουσιακά στοιχεία. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, Αμερικανοί επενδυτές που αντιμετωπίζουν παρόμοιες συνθήκες, επέλεξαν να επενδύσουν σε μεγάλο βαθμό σε τίτλους υπό την εγγύηση στεγαστικών δανείων (subprime mortgage backed securities - MBS). Λόγω της συμμετοχής της Fannie Mae και της Freddie Mac στην MBS, οι επενδυτές αντιλήφθηκαν ότι οι τίτλοι αυτοί είναι ασφαλείς με σχετικά υψηλές αποδόσεις. Ωστόσο, όπως έδειξε η ιστορία, οι τίτλοι που εξασφαλίστηκαν με υποθήκη αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι που οδηγεί στη μεγάλη ύφεση.

Τα επιτόκια διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη χρηματοπιστωτική αγορά, ενδεχομένως υπαγορεύοντας εξοικονόμηση επενδυτικών συνηθειών βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Τυπικά, οι μακροπρόθεσμες επενδύσεις έχουν τη μορφή συνταξιοδοτικών προγραμμάτων και συνταξιοδοτικών ταμείων. Όταν τα μακροπρόθεσμα επιτόκια πλησιάζουν το μηδέν, το εισόδημα των συνταξιούχων και εκείνων που πλησιάζουν τους ναύλους συνταξιοδότησης χειρότερα.

Οφέλη

Παρόλο που το ZIRP μπορεί να αποβεί επιζήμια, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σε προηγμένες οικονομίες εξακολουθούν να χρησιμοποιούν την προσέγγιση ως διορθωτικό μέτρο μετά την ύφεση. Το κύριο όφελος από τα χαμηλά επιτόκια είναι η ικανότητά τους να τονώσουν την οικονομική δραστηριότητα. Παρά τις χαμηλές αποδόσεις, τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια μειώνουν το κόστος δανεισμού, γεγονός που μπορεί να συμβάλει στην τόνωση των δαπανών για το επιχειρηματικό κεφάλαιο, τις επενδύσεις και τις δαπάνες των νοικοκυριών. Οι αυξημένες κεφαλαιουχικές δαπάνες των επιχειρήσεων μπορούν στη συνέχεια να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και ευκαιρίες κατανάλωσης.

Ομοίως, τα χαμηλά επιτόκια βελτιώνουν τους τραπεζικούς ισολογισμούς και τη δυνατότητα δανεισμού. Οι τράπεζες με λίγα κεφάλαια για δανεισμό χτυπήθηκαν ιδιαίτερα από τη χρηματοπιστωτική κρίση. Τα χαμηλά επιτόκια μπορούν επίσης να αυξήσουν τις τιμές των στοιχείων ενεργητικού. Οι υψηλότερες τιμές των περιουσιακών στοιχείων σε συνδυασμό με την ποσοτική χαλάρωση μπορούν να αυξήσουν τη νομισματική βάση, με αποτέλεσμα την αύξηση του διακριτικού εισοδήματος των νοικοκυριών.

Συμπέρασμα

Το ZIRP τέθηκε σε εφαρμογή μετά από πολλές οικονομικές ύφεσες τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την Ιαπωνία τη δεκαετία του 1990, το ZIRP έχει επικριθεί ευρέως και θεωρείται γενικά ανεπιτυχής. Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες της Ιαπωνίας με τη νομισματική πολιτική, οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τα κράτη της ΕΕ έχουν στραφεί προς το ZIRP και την ποσοτική χαλάρωση για την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας. Ακόμη και με κάποια επιτυχία βραχυπρόθεσμα, η μακροπρόθεσμη χρήση πολύ χαμηλών επιτοκίων μπορεί να οδηγήσει σε δυσμενείς επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένης της τρομακτικής παγίδας ρευστότητας.